Τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχουμε δραματική αύξηση της συχνότητας εμφάνισης παχυσαρκίας τόσο στην παιδική όσο και στην εφηβική ηλικία. Δυστυχώς η αύξηση της παιδικής παχυσαρκίας συνεπάγεται την αύξηση της παχυσαρκίας στους ενήλικες τα επόμενα χρόνια. Η αύξηση στην πρόσληψη θερμίδων και λιπαρών σε συνδυασμό με μείωση της φυσικής δραστηριότητας οδήγησαν σε αύξηση του σωματικού βάρους των περισσότερων παιδιών. Επίσης μπορεί να ευθύνονται για την παχυσαρκία ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και ορμονικές διαταραχές. Σήμερα τα παιδιά καταναλώνουν υψηλής θερμιδικής αξίας τρόφιμα κυρίως στα ενδιάμεσα γεύματα ή σνακ (π.χ. πατατάκια, κρουασάν, μπισκότα, γλυκά, σοκολάτες), ενώ η πρόσληψη τροφής κατά τα γεύματα σπάνια είναι υπερβολικού βαθμού. Συνήθως όταν έρχεται η ώρα του γεύματος στο σπίτι τα παιδιά είναι ήδη χορτάτα από τα τσιμπολογήματα που έχουν προηγηθεί. Επίσης τα παιδιά σήμερα αποφεύγουν όχι μόνο τη γυμναστική αλλά και τις καθημερινές μικροδραστηριότητες (π.χ. περπάτημα, κυνηγητό, παιχνίδια στις αλάνες κλπ.). Αυτό συνήθως σχετίζεται με αύξηση της τηλεθέασης, της χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών και βίντεο-παιχνιδιών που απορροφούν πολλές ελεύθερες ώρες τους.
Όταν μιλάμε για ορμονικές διαταραχές αναφερόμαστε κυρίως σε διαταραχές του θυρεοειδούς αδένα, των επινεφριδίων, του υποθαλάμου ή της υπόφυσης που όμως αποτελούν σπάνια αίτια παχυσαρκίας. Η κληρονομικότητα έχει μεγάλη βαρύτητα στην αιτιολογία της παχυσαρκίας. Όταν ο ένας από τους γονείς είναι παχύσαρκος το παιδί έχει 50% πιθανότητες να γίνει παχύσαρκο, ενώ όταν είναι και οι δύο γονείς είναι παχύσαρκοι το ποσοστό αυτό φθάνει ως και το 80%.Επίσης οι σωστές διατροφικές συνήθειες μιας εγκύου είναι το βασικό σκαλοπάτι για την μελλοντική του ανάπτυξη. Ένα παιδί που θα γεννηθεί με αυξημένο βάρος (πάνω από 4,5 kg περίπου) έχει περισσότερες πιθανότητες να γίνει παχύσαρκο μεγαλώνοντας ενώ αντίθετα το παιδί με χαμηλότερο του κανονικού βάρος γέννησης έχει αυξημένο κίνδυνο για σακχαρώδη διαβήτη και καρδιαγγειακά νοσήματα στην ενήλικο ζωή. Στην ηλικία των 6-7 χρόνων οπότε και συντελείται η απότομη αύξηση των λιποκυττάρων πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή γιατί όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός αυτών τόσο μεγαλύτερος θα είναι και ο όγκος τους σε ενήλικο ζωή. Επίσης κατά την περίοδο της εφηβείας με τις έντονες ορμονικές μεταβολές έχουμε αύξηση των λιποκυττάρων και ανακατανομή του λίπους. Παχυσαρκία που θα εμφανιστεί στην εφηβεία συνήθως παραμένει κατά 50-70% στην ενήλικο ζωή.
Οι επιπλοκές που θα παρουσιαστούν σε ένα παχύσαρκο παιδί είναι κυρίως ψυχοκοινωνικές. Θα χάσει την αυτοπεποίθηση του, θα απομονωθεί και πολύ συχνά θα εκδηλώσει διατροφικές διαταραχές (περιστασιακή υπερφαγία, νευρογενή ανορεξία ή βουλιμία) που είναι πιο έντονες στους εφήβους. Εξίσου σοβαρές επιπλοκές που μπορεί να παρουσιαστούν είναι ορθοπεδικής ή καρδιοαναπνευστικής φύσεως και ορμονικές διαταραχές κυρίως στα κορίτσια με διαταραχή της εμμήνου ρύσεως. Τυχόν επιπλοκές της παχυσαρκίας σε επίπεδο υγείας θα πρέπει να αντιμετωπίζονται άμεσα με έλεγχο σωματικού βάρους και λιπώδους σύστασης καθώς και μικροβιολογικές εξετάσεις. Ακόμη και η διατήρηση του βάρους σε ένα παχύσαρκο παιδί θεωρείται επιτυχής θεραπεία. Θεωρείται αδυνάτισμα το να ψηλώνει το παιδί χωρίς να παχαίνει.
Η σωστή αντιμετώπιση έγκειται στην αύξηση της σωματικής δραστηριότητας και την υιοθέτηση σωστού τρόπου διατροφής με έμφαση στην αλλαγή συνηθειών (τροποποίηση συμπεριφοράς) και την ψυχολογική υποστήριξη. Για να πείσουμε ένα παιδί να αυξήσει τη φυσική του δραστηριότητα θα πρέπει να του προτείνουμε δραστηριότητα που θα το ευχαριστεί και η οποία δεν θα γίνεται με καταναγκαστικό τρόπο. Προτείνονται αθλητικές δραστηριότητες (π.χ. μπάσκετ, ποδόσφαιρο, ποδήλατο, γυμναστική, κολύμπι κλπ.) για περίπου 45’, 3-4 φορές την εβδομάδα. Πρέπει επίσης να παροτρύνουμε τα παιδιά σε αύξηση της καθημερινής τους κίνησης με περπάτημα μέχρι το σχολείο ή το φροντιστήριο (και όχι να τους καλομαθαίνουμε με μετακινήσεις με το αυτοκίνητο). Σημαντική διαφορά επίσης προκύπτει και με ελάττωση σωματικής αδράνειας δηλαδή με περιορισμό της τηλεθέασης και των βίντεο-παιχνιδιών σε 1 έως 2 ώρες την ημέρα.
Όταν μιλάμε για σωστή διατροφή εννοούμε μια ισορροπημένη, υγιεινή διατροφή με καλή κατανομή των γευμάτων, ελαχιστοποίηση των σνακ και του τσιμπολογήματος. Προτείνεται η ελάττωση τροφών πλούσιων σε λιπαρά, όπως χάμπουργκερ, πατατάκια, γλυκά, παγωτά και η αντικατάσταση τους με πιο υγιεινές επιλογές όπως χυμούς, φρούτα, γιαούρτια. Η τροποποίηση της διατροφικής συμπεριφοράς είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της αντιμετώπισης της παχυσαρκίας παιδιών και ενηλίκων και έχει επιτυχία στα παιδιά μόνο εάν υπάρχει κατάλληλη συνεργασία του ειδικού με ολόκληρη την οικογένεια. Κανένα παιδί δεν θα τα καταφέρει εάν τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας δεν πειθαρχούν και δεν το στηρίζουν με τις πράξεις τους. Οι ίδιοι οι γονείς θα πρέπει να είναι έτοιμοι για μόνιμες αλλαγές των συνηθειών τους, να ασχολούνται με τη διαδικασία προετοιμασίας των γευμάτων καθώς επίσης και να βρίσκουν ενδιαφέροντες τρόπους απασχόλησης για τα παιδιά τους και να συμμετέχουν στον ελεύθερο χρόνο τους. Ένα παιδί δεν θα μάθει ποτέ την αξία του πρωινού εάν βλέπει τους γονείς του να ξεκινούν τη μέρα τους αγχωμένοι μόνον με ένα φλυτζάνι καφέ στα χέρια, ούτε θα ζητήσει ποτέ φρούτο εάν δε δει και τους ίδιους να το καταναλώνουν αντί να το στολίζουν σε μια φρουτιέρα όσο αφορά το πρωινό γεύμα. Θα πρέπει να κατανοήσει το παιδί ότι χωρίς ενέργεια μετά το βραδυνό ύπνο είναι σαν να ξεκινάς ένα αυτοκίνητο χωρίς βενζίνη. Βέβαια πάντοτε υπάρχει η εύκολη λύση του πρωινού εκτός σπιτιού, που όμως συνήθως συνεπάγεται υπερβολική πρόσληψη λιπαρών και θερμίδων. Μια ισορροπημένη διατροφή η οποία θα παρέχεται απ’ όλες τις ομάδες τροφίμων με έμφαση στα 3 κύρια γεύματα (πρωινό, μεσημεριανό, βραδυνό), θα προετοιμάσει το παιδί για την ενήλικη ζωή του και οι συνήθειες που θα υιοθετήσει θα το ακολουθούν και μετέπειτα.
Για το ξεκίνημα της ημέρας ένα ποτήρι γάλα με χαμηλά λιπαρά (1-2%) και δημητριακά ολικής αλέσεως είναι μια καλή επιλογή ή 1 τοστ με κασέρι και ένα ποτήρι φυσικός χυμός πορτοκάλι ή 1 φέτα ψωμί με λίγο βούτυρο και μέλι και ένα ποτήρι γάλα. Το κολατσιό σε κάποιο από τα διαλείμματα επιβάλλεται για να διατηρήσει ακμαία την αποδοτικότητα του μαθητή. Πιθανές επιλογές είναι μια μπάρα δημητριακών ή 2 μπισκότα ολικής ή 1 κουλούρι με σουσάμι ή λίγοι ανάλατοι ξηροί καρποί και σταφίδες ή 1 φυσικός χυμός εμπορίου ή 2 φρέσκα φρούτα ή 3-4 ξερά φρούτα. Φτάνοντας στο μεσημεριανό γεύμα πρέπει να τονίσουμε τη σπουδαιότητα των λαχανικών που είναι απαραίτητα σε κάθε γεύμα, κυρίως ωμά σε σαλάτες με ελαιόλαδο. Με το ψάρι, το κοτόπουλο και το κρέας εξασφαλίζουμε στον οργανισμό μας πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας. Καλό είναι να μην υπάρχει κατανάλωση κόκκινου κρέατος συχνότερα από 1 φορά την εβδομάδα ενώ προτείνεται ψάρι τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα (λόγω των ω-3 λιπαρών οξέων) και κοτόπουλο 1-2 φορές την εβδομάδα. Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε τα αυγά (2-3 την εβδομάδα) καθώς και τα γαλακτοκομικά προϊόντα (γάλα, γιαούρτι, τυριά) με έμφαση στην ελληνική φέτα που είναι πλούσια πηγή ασβεστίου για γερά οστά και δόντια. Ψωμί, ζυμαρικά και πατάτες αποτελούν τη βάση της διατροφής μας. Πρέπει να καταναλώνονται συχνά αλλά με μέτρο. Τα όσπρια έχουν τη θέση τους στο εβδομαδιαίο διαιτολόγιο μας παρέχοντάς μας φυτικές ίνες χρήσιμες για τη σωστή λειτουργία του εντέρου. Τονίσαμε ήδη την αξία του ελαιόλαδου ωμό στις σαλάτες μας αλλά και στο μαγείρεμά μας ως πηγή καλών λιπαρών οξέων χρήσιμα στη σωστή λειτουργία του εγκεφάλου και του κεντρικού νευρικού συστήματος. Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό στην καθημερινή μας διατροφή το νερό το οποίο ενυδατώνει και αναζωογονεί το σώμα σε αντίθεση με τα αναψυκτικά που προσφέρουν κενές θερμίδες και συντηρητικά. Πρέπει να πίνουμε 6-8 ποτήρια νερό ημερησίως. Προσοχή πρέπει να δίνεται στην κατανάλωση τηγανιτών, γλυκών και αλμυρών σνακ σε συσκευασία καθώς και αναψυκτικών. Θα πρέπει το παιδί να μάθει ότι τα προϊόντα αυτά δεν είναι μέρος της καθημερινής του διατροφής και ότι πρέπει να καταναλώνονται με σύνεση. Επίσης δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται από τους γονείς ως μέσο επιβράβευσης (π.χ. αν γράψεις σωστά την ορθογραφία σου θα φας πατατάκια, αν τελειώσεις νωρίς τα μαθήματα σου θα πάμε σε fast–food για hamburger) ή ως συμβιβασμός για την κατανάλωση κάποιου φαγητού (π.χ. αν φας τα φασολάκια σου μετά μπορείς να φας και τη σοκολάτα σου). Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να καταναλώνουν απ’όλα και κυρίως να δοκιμάζουν προτού απορρίψουν μια τροφή.
Στα παιδιά και τους έφηβους δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία για τον ορισμό της παχυσαρκίας. Οι περισσότερες χώρες μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, βασίζονται στη χρήση πινάκων, όπου καταγράφεται η σχέση του βάρους και του ΒΜΙ (BodyMassIndex=Δείκτης μάζας σώματος) ως προς την ηλικία. Ο ΒΜΙ είναι το πηλίκο του βάρους διά του ύψους στο τετράγωνο [ΒΜΙ=Β (kg)/Y2 (m)].Εάν το βάρος ή το ΒΜΙ για τη συγκεκριμένη ηλικία ξεπερνάει κάποιο ανώτατο όριο (π.χ. την 95η εκατοστιαία θέση) τότε μιλούμε για παχυσαρκία, ενώ αν ξεπερνάει κάποιο χαμηλότερο όριο (π.χ. την 85η εκατοστιαία θέση) τότε έχουμε σωματικό υπέρβαρο. Οι καμπύλες αυτές με τις εκατοστιαίες θέσεις καταγράφονται σ’ όλα τα βιβλιάρια υγείας των παιδιών.
Πίνακας I: Όρια ΒΜΙ για σωματικό υπέρβαρο ή παχυσαρκία για παιδιά και εφήβους
Μαρκέλλα Μπαϊρακτάρη
Διατροφολόγος MSc
6944 296922
info@diatrofimou.eu
